Pre-order op weg naar een groene democratische revolutie: links populisme en de kracht van affecten
Populisme en Chantal Mouffe
In 2018 probeerde Chantal Mouffe het idee van populisme voor links terug te winnen. Ze betoogde dat links zijn technocratische neigingen moest opgeven om een populistische boodschap voor de massa’s en de arbeidersklasse in het bijzonder terug te winnen. Mouffe wordt algemeen beschouwd als een filosoof van de democratie, dus haar omarming van het populisme verraste sommigen. Velen beschouwen haar als de definitieve geleerde van de school van radicale democratie. Radicale democratie onderscheidt zich natuurlijk al van de meeste andere democratiescholen. Niettemin beschouwen de meeste intellectuelen populisme als een bedreiging voor de democratie en niet als een instrument voor democratie.
Sommigen vragen zich misschien af of Mouffe oprecht was in haar omarming van het populisme. Misschien was haar vorm van populisme anders. Mouffe zou waarschijnlijk beweren dat het in minstens één opzicht anders was. Ze pleitte voor een populisme van links in tegenstelling tot de meer wijdverbreide vorm van rechts populisme die wordt gezien in Hongarije, Brazilië en zelfs de Verenigde Staten. Toch bekijkt ze het rechtse populisme met een zekere mate van respect. Ze visualiseert “een ‘terugkeer van het politieke’ dat de vorm zou aannemen van een strijd tussen rechts populisme en links populisme.” Sterker nog, ze lijkt het neoliberalisme als een grotere bedreiging voor de democratie te zien dan rechts-populisten.
Haar minachting voor het neoliberalisme reikt echter verder dan de voorschriften (of beter gezegd de voorschriften) voor economisch beleid. Ze houdt niet van de technocratische impuls om het debat stil te leggen. Maar op deze manier is haar frustratie minder met het neoliberalisme als zodanig dan met wat? Christopher Bickerton en Carlo Invernizzi Accetti noemen technopopulisme. Ze schrijft: “In naam van het herstellen van de democratie roepen ze in feite op om die te beperken.” Mouffe richt haar doel dus op centristen en gematigden die technocratische oplossingen gebruiken om het volk aan te spreken. Mouffe kan geen gematigden verdragen. Voor haar is democratie radicaal in inhoud en proces.
Hegemonie en pluralisme
Toch vereist radicale democratie niet het aannemen van radicale politieke ideologieën. Mouffe schrijft in Voor een links populisme,,De links-populistische strategie is geen avatar van ‘extreem-links’, maar een andere manier om de breuk met het neoliberalisme te zien door het herstel en radicalisering van de democratie.’ Radicale democratie hangt meer af van het proces dan van de inhoud van die ideeën. Voor Mouffe vraagt de radicalisering van de democratie om een breed scala aan perspectieven. De radicalisering van de democratie begint immers met een radicaal pluralistische samenleving met meerdere perspectieven en meningen.
Mouffe wil echter iets meer dan diversiteit aan ideeën. Ze wil ‘een levendige botsing van democratische politieke standpunten’. Met andere woorden, ze wil onderscheidende ideeën en debat in plaats van compromissen en matiging van verschillende standpunten. Op deze manier wordt radicalisering van de democratie moeilijk zonder radicale ideeën. Het neoliberalisme sloot volgens Mouffe de mogelijkheid van radicaal pluralisme af door een beroep te doen op consensus. Mouffe heeft dus niet alleen een hekel aan neoliberalisme, maar ook aan elke poging om het politieke uit de beraadslagingen over het openbare beleid te verwijderen. Op deze manier is haar aanval net zo sterk op technocratische beleidsfreaks die in hun aanbevelingen het belang van affecten, identiteit en ideologie niet in ogenschouw nemen.
Toch is het zelfs voor Mouffe moeilijk om de inhoud van de politiek te scheiden van het democratische proces. Ze geeft toe: “Er is noodzakelijkerwijs een ‘anti-kapitalistische’ dimensie in de strijd voor de radicalisering van de democratie.” Dit komt over alsof er geen ruimte is voor kapitalistische perspectieven in Mouffes pluralistische samenleving. Een werkelijk radicale democratische samenleving zou kapitalistische sentimenten uit haar gemeenschap wissen. Het klinkt dus alsof Mouffe een hegemonie van linkse ideeën wil in plaats van een werkelijk diverse reeks perspectieven of ideeën. Vandaar de aantrekkingskracht van populistische technieken om ideologische ambities te verwezenlijken.
Een groene democratische revolutie?
Uiteindelijk vond ik Op weg naar een groene democratische revolutie een vreemd boek. In veel opzichten was het een herformulering van haar eerdere boek Voor een links populisme. De eerste drie hoofdstukken dienen als een herformulering van ideeën uit haar eerdere geschriften. Ze wacht tot het laatste hoofdstuk om het idee van een Groene Democratische Revolutie te integreren in een breder links populisme. De in de Verenigde Staten voorgestelde Green New Deal wordt een sjabloon in plaats van de Groene Partijen die in heel Europa gangbaar zijn geworden. De Groene Partijen bieden een meer technocratische benadering van milieupolitiek die wordt afgeschilderd als buiten het traditionele links-rechts politieke spectrum.
Daarentegen is de Green New Deal onbeschaamd een product van links. Het streeft ernaar om kwesties van economisch onrecht te koppelen aan de opkomende milieucrisis. Oppervlakkig gezien komt het over als een sjabloon voor een populisme van links. Mouffe legt echter niet uit waarom het niet tot wijdverbreide volksmobilisatie heeft geleid. In feite heeft het technocratisch links meer aangesproken dan de werkende massa. Bovendien, linkse populisten in landen als Mexico en Venezuela hebben fossiele brandstoffen omarmd.
Chili biedt eigenlijk het beste voorbeeld van een huwelijk tussen economische en ecologische onrechtvaardigheid in een vorm van links populisme, maar zijn ervaring is opvallend afwezig in het verslag van Mouffe. Misschien nog raadselachtiger is de afwezigheid van enige discussie over de populistische weerslag op milieubeleid zoals de gilet jaunes beweging in Frankrijk. Hoewel de gilet jaunes-beweging niet betekent dat de klimaatcrisis geen populistische aantrekkingskracht heeft, roept het wel uitdagingen op en verdient het een reactie. Uiteindelijk, Op weg naar een groene democratische revolutie is gewoon ongelijk. De focus ligt niet echt op een groene democratische revolutie. Inderdaad, het wordt bijna als een bijzaak besproken in plaats van het hoofdonderwerp van het boek.
Podcast over democratieparadox
Thomas Piketty over gelijkheid
Aldo Madariaga over neoliberalisme, democratische tekorten en Chili
Meer afleveringen van de podcast
